Voorbereiden en verkennen

Wat is een geschikte flat? Een ouder iemand met (beginnende) beperkingen moet er in ieder geval prettig kunnen blijven wonen. Dat betekent dat de flat moet beschikken over gelijkvloerse seniorenwoningen. Bij voorkeur zijn er ook voorzieningen zoals huisartsen, winkels en openbaar vervoer in de buurt. In Amsterdam hebben we ons gericht op seniorenflats in de sociale huursector. Ook hebben we gekeken naar een minimale omvang.

Ruimte voor ontmoeten en activiteiten
Onmisbaar onderdeel van dit woonconcept is een ontmoetingsruimte voor flat- én buurtbewoners. Hier vinden en ontmoeten mensen elkaar – voor die fijne praatjes bij een kopje koffie en voor gezellige activiteiten. De ontmoetingsruimte speelt een centrale rol bij gemeenschapsvorming. Door relaties tot stand te brengen en de capaciteiten van bewoners te verbinden, ontstaat een sociale en energieke gemeenschap waarin de bewoners langer zelfstandig thuis kunnen blijven wonen. Naast de ontmoetingsruimte zijn er soms ook plekken in de buurt die hierbij een belangrijke rol spelen zoals winkels en horecagelegenheden.

Een belangrijke stap is in de gemeente met betrokken partijen verkennen of er draagvlak en enthousiasme is om met elkaar dit concept te ontwikkelen. Samen met gemeente, zorgverzekeraar, woningcorporaties, zorgpartijen, welzijnsorganisaties en ouderen/huurdersorganisaties. De gemeente Amsterdam ziet verrijkte seniorenflats als één van de manieren om voorbereid te zijn op de ‘dubbele vergrijzing’. In 2030 is ruim een kwart van de Amsterdammers ouder dan 65 jaar en het aantal 85-plussers is aan het verdubbelen.

Alexander Scholtes, wethouder Zorg en Maatschappelijke ontwikkeling Amsterdam

“We moeten ervoor zorgen dat ouderen in Amsterdam op een fijne manier oud kunnen worden. Lang Leven Thuisflats zijn daarvoor niet dé oplossing, maar wel een oplossing. Er is heel veel wat je voor elkaar kunt doen, zonder dat het direct een zorgvraag betreft. Daarvoor moeten we de gemeenschapszin versterken. En dat kan bij zo’n Lang Leven Thuisflat. Als senioren bereid zijn hier naartoe te verhuizen, levert dat een positieve bijdrage aan de doorstroming op de woningmarkt. En efficiënt organiseren van de zorg, waardoor bewoners en zorgmedewerkers met vaste gezichten te maken hebben, maakt het werken in de zorg veel leuker.”

Partnerschap voorbereiden
Het is belangrijk dat de eigenaar van het gebouw, bijvoorbeeld de woningcorporatie, enthousiast is om in ‘zijn’ flat het woonconcept Lang Leven Thuisflat uit te werken. De eigenaar/woningcorporatie is dan ook één van de partners in de ontwikkeling. De gemeente is financier van welzijn en regisseur van voldoende ouderenvoorzieningen, de zorgverzekeraar financiert zorg. In faciliterende zin (geld, subsidie, beleidsontwikkeling) zijn deze partners belangrijk om vroegtijdig in het proces te betrekken.

Praktijkvoorbeeld Osdorperhof
In Osdorperhof startte de Lang Leven Thuisflat vanuit een bewonersinitiatief. Mijn ouders hebben er met veel plezier een fulltimebaan aan. Zij waren vroeger zelf ondernemers en kunnen niet stilzitten. Inmiddels wonen zij er een jaar of negen. Ook hier startte het opbouwen van de community met het organiseren van leuke activiteiten voor de bewoners.

Tijdens corona gooiden mijn ouders bij alle mensen plaatjes van een groene duim omhoog en een rode duim omlaag door de brievenbus. Groen betekent: ik heb niks nodig, rood zegt: ik heb nog iets nodig, boodschappen, een praatje of er is iets aan de hand. Mijn ouders liepen door het gebouw en checkten zo alle woningen. Veel mensen zijn zestig- en zeventigplus en alleenstaand. Op deze organische manier is iedereen zorgzamer voor elkaar geworden.

Hoe vinden partners elkaar?
Bijvoorbeeld door een ‘huwelijksmarkt’ te organiseren! Dat werkte uitstekend voor Amsterdamse flats. Op een ‘matchingswand’ konden zorg- en welzijnspartijen hun interesse aangeven voor een exclusief partnerschap. Zo kwam er voor 20 flats een match tot stand tussen een woningcorporatie, zorg- en welzijnsorganisatie.

Download Presentatie huwelijksmarkt

Pien de Jong, raad van bestuur ZGAO, initiatiefnemer Lang Leven Thuisflats

“Een Lang Leven Thuisflat is een gezellige flat waar bewoners op een prettige manier oud kunnen worden. Ook als de vraag naar zorg en welzijn toeneemt. Dat organiseren we met de bewoners, zorg- en welzijnspartijen, de woningcorporatie en gemeente. Door die gezamenlijke focus kunnen we langer thuis wonen voor ouderen mogelijk maken. Als je niet samenwerkt, krijg je zo’n situatie waar in één flat veertig verschillende medewerkers van wel tien zorg- en welzijnsorganisaties actief zijn. Iedereen heeft haast, want elke zorgverlener moet weer hup, de auto in, of de fiets op, snel naar de volgende cliënt. Dat leidt tot een hoog verloop, en niemand heeft tijd om elkaar of de bewoners goed te leren kennen. Daarvan wordt de zorg niet beter en het werk niet leuker.
Uiteindelijk willen we graag dat mensen elkaar kennen en met de bewoners in samenhang werken. Dus: wijs per flat één zorgorganisatie aan die er met een vast team de zorg aan huis gaat leveren. Zet de zorgverleners aan tafel met een vast clubje van bewoners, de woningbouwcorporatie, het welzijnswerk, de wijkagent en eventueel de huisarts in de flat. Een kernteam waarbinnen iedereen elkaar kent en dat als geheel de flat goed kent. Met tien zorgorganisaties in zo’n flat doet niemand echt iets. Maar als één team verantwoordelijk is, kun je echt iets moois gaan opbouwen. Dat maakt het wonen én het werken veel fijner.”

Komt het initiatief voor een Lang Leven Thuisflat niet vanuit de bewoners, betrek deze er dan zo snel mogelijk bij. Tegelijkertijd is het ook belangrijk dat partijen weten waar ze ja tegen zeggen. Verken daarom wat er leeft bij de bewoners. Zijn ze al georganiseerd en kan een vertegenwoordiging namens de bewoners deelnemen aan het projectteam? Of kan je beter kiezen voor een brede aanvliegroute waarbij je alle bewoners betrekt? Hoe is de sociale cohesie in de flat? Eén ding is zeker: tijdige en zorgvuldige communicatie is belangrijk, zodat bewoners mee kunnen denken tijdens de voorbereiding.

Langer Thuiscoach Marco den Haan:
“Vanaf het begin hebben we de bewoners betrokken bij de opzet van de Lang Leven Thuisflat. Wilt u meedenken op uw eigen manier? Zo ontstonden aparte werkgroepen van bewoners die meedachten over de inrichting van de ontmoetingsruimte, over het beheer, koken en activiteiten. Nu is dat één groep geworden. Wij zeggen ook: jullie zijn in the lead, wij zijn ondersteunend. Je ziet die magie ontstaan in de flat. Zo’n gevoel van ‘wij horen bij elkaar’.”

Projectleider Sascha
“Bij Loenermark zitten we nog in de verkennende fase. We gingen langs bij één van de andere Lang Leven Thuisflats om te kijken hoe zij het hebben aangepakt. Het begint met mensen enthousiast maken. Aangezien de gemeenschappelijke ruimte in Loenermark nog niet aantrekkelijk is, lijkt dat een logisch startpunt. Aan de bewoners vroegen we hoe we hier met z’n allen wat leuks van kunnen maken. Vandaaruit gaan we dan verder in gesprek over langer zelfstandig wonen en hopen we (meer) bewoners actief te betrekken. Als projectleider heb ik gemerkt dat partijen – zoals een woningbouwvereniging – soms zenuwachtig worden om bewoners bij plannen te betrekken. Die terughoudendheid komt doordat de woningbouw vaak een hele geschiedenis heeft met de bewoners. Er speelt soms van alles zoals groepen bewoners die elkaar vermijden. Als samenwerkende partijen moeten we er samen voor gaan. De ervaring leert dat tijdens de eerste paar bijeenkomsten bewoners soms alles noemen wat er niet goed is – dan is het incasseren en dóórgaan. De enthousiaste bewoners eruit pikken, en dan verder kijken en bouwen. Met een kleine, gezellige activiteit starten; bij de Garstkamp organiseren we bijvoorbeeld een nieuwjaarsborrel waar alle partijen elkaar in een ontspannen setting beter kunnen leren kennen.

Wat mogen partners van elkaar verwachten?
Bewoners als volwaardige partner vooropzetten bij de vraag hoe zij invulling willen geven aan de zorgzame gemeenschap. Wat betekent dat voor de professionele partijen? Hoe stellen zij zich dan op en wat moeten zij dan anders doen? Dat zijn vragen om tijdens de verkenningsfase goed door te spreken.

Partners in de flat:

• Werken samen aan de transitie in wonen, welzijn en zorg voor ouderen.
• Verbinden zich voor een langere periode aan deze gezamenlijke plannen en doelen.
• Zijn bereid mensen en middelen in te zetten en te delen voor de samenwerking.
• De leiding van de partijen zorgt ervoor dat medewerkers de samenwerking als een belangrijk onderdeel van hun werk zien en krijgen de ruimte om hieraan mee te doen.
• Zetten zich in voor de ontwikkeling van een zorgzame gemeenschap: een buurt waarin mensen naar elkaar omkijken en bereid zijn een bijdrage te leveren aan de gemeenschap.
• Staan achter de verandering in de zorgaanpak: niet elke hulpvraag wordt direct beantwoord met zorg. Kijk eerst naar wat iemand zelf kan of kan aanleren. Dan wat met de gemeenschap, technologie of hulpmiddelen kan worden opgelost. Wijkverpleging pas als laatste inzetten.
• Bewoners houden altijd zelf de regie en maken hun eigen keuzes.

Download hier het ‘Toewijzingskader deelnemende organisaties Lang Leven Thuisflats’ waarin de Amsterdamse woningcorporaties, zorg- en welzijnspartijen de rollen en verwachtingen van partijen nader hebben uitgewerkt.

Wat verwachten we van de bewoners?
De bewoners krijgen als een volwaardige partner de kans om zelf regie te pakken op hoe zij het geregeld willen hebben in de flat en krijgen daar alle hulp bij. Zij werken hierin samen met de woningcorporatie, zorg- en welzijnsorganisatie. Van de bewoners wordt verwacht dat zij bijdragen aan de gemeenschap, ieder op een eigen manier.

Hoe breng je mensen samen?

Projectleider Sascha
“De Langer Thuisflat is een megacomplex onderwerp waarbij veel komt kijken. Bewonersparticipatie werkt het best als het organisch groeit en gericht is op thema’s waarvoor mensen zich gemotiveerd voelen. Als we zeggen: ‘we willen graag mensen die meedenken over veiligheid’ komen daar de bewoners op af die bijvoorbeeld geen zin hebben om over zorg of community na te denken. Dat geldt ook voor het inrichten van de gemeenschappelijke ruimte of de groenvoorziening. Dan kunnen mensen zich op dat vlak binden.”

Ontdek elkaars wereld en belangen
Wederzijds begrip is de basis voor een goed partnerschap. Daarom is het belangrijk om inzicht te krijgen in elkaars wereld en belangen.
Een goede verkenning van de flat en buurt is belangrijk. Wat speelt er? Wie wonen er? Hoe zijn de bewoners georganiseerd? Zijn er ontwikkelingen waarmee we rekening moeten houden? Bewoners, medewerkers uit welzijn, zorg en woningcorporaties zijn meestal al heel bekend met de flat en buurt. Betrek ze er dus bij in deze verkenningsfase en vraag input.
Tip: achterhaal met een procesbegeleider de antwoorden op vragen als: hoe worden partijen gefinancierd? Welke rol speelt de Lang Leven Thuisflat in het vervullen van de maatschappelijke opdracht van de betrokken partijen? Hoe wil iedere partij bijdragen aan de transitie in de ouderenzorg en wat betekent dat voor de samenwerking? Willen ze mensen en middelen delen? Wat verwachten zij daarin van hun partners? Wat wil je in deze fase bereiken?

Download een voorbeeld-gespreksagenda

Formuleer een gezamenlijke ambitie
Wat willen we bereiken? Formuleer een gezamenlijke ambitie: waar staan we over 1 jaar en binnen 5 jaar?

Download een voorbeeld gezamenlijke ambitie

In het plan van aanpak worden de volgende onderdelen uitgewerkt:

• Beschrijving flat en buurt
• Partijen
• Gezamenlijke ambitie, rollen en verwachtingen
• Randvoorwaarden voor samenwerking
• Uitdagingen en kansen in de flat en buurt
• Samenwerkingsstructuur
  – Projectleider
  – Langer Thuiscoach
  – Flatteam
  – Kerngroep
• Speerpunten/gezamenlijke agenda + begroting.

Download Projectplan

Hoewel partijen in een Lang Leven Thuisflat samenwerken vanuit hun eigen rol en taak zijn er kosten verbonden aan de ontwikkeling van een Lang Leven Thuisflat.

• Projectleider: in het begin relatief meer inzet dan later
• Langer Thuiscoach
• Extra inzet welzijnspartijen in de Lang Leven Thuisflats
• Activiteiten en communicatie
• Training en intervisie: nieuwe wijze van samenwerken

In Amsterdam onderzoeken de partijen welke structurele financiering voor de langere termijn nodig en mogelijk is.

“In Amsterdam startten we met financiering vanuit het Zorgkantoor Zilveren Kruis. In het tweede jaar vroegen we een SPUK DOS subsidie van VWS aan, en de gemeente draagt ook bij aan de projectfinanciering.”

“Voor activiteiten in de flat vonden we allerlei aanvullende subsidies en fondsen zoals SPUK GALA gericht op vitaal ouder worden, buurtbudgetten, subsidie voor ontmoetingsruimten en regelingen rond vrijwilligersvervoer.”